Меню Закрыть

Аудиовизуальный фонд исчезающих языков

Эвены и их язык

19 22 32 16 34 27 23 25 28 29 30 31 17

Якутия

Тундренные юкагиры

30

Якутия



Верхоянский улус

 



Видео запись Дыдаева Мария Тимофеевна - В интернате

Дыдаева Мария Тимофеевна, 1946 года рождения. Родилась в Догдо-Чибагалахе. Эвенка мямльского рода. Ветеран труда, Отличник ветеринарной службы РС (Я).



Интернатла

Би Мария Тимофеевна Атласова – Дыдаева гэрбэ биhэм. Догдо Чибагалах төрлэн 1946 анңанна балдарив. Дялты илэ төрлэ куңал бу һупкучэклэ хөрудип, гөми чакаптидюр укчэнмэтчэл. Тадук Дьаҥыла-да бидэн гөнчэл. Таракам мут куңал тэргэс ойилкан биһит. Булат ачча бичэ. Бэкэчэнду куңалду дьэрэңэкэн ойю һаңанчал, надин нулгэ айаннарит, нулгэрит.  Табалакла иссап, оскуола далилан куңачакар чакут-та. Ңалдюр, бөдэлдюр ичин тачин мэкукэттэ. – Тавур яв нукасчидда? – гөми мулгаттив. Интернат дюлан иссап, бэил, куңал чакур муту көеттэ. «Таас оголоро кэлбиттэр» - гөнни. Мут укчэнмэттукун – Тавур яв төрэр гөникэн ининнэт-тэ. Мут тэргэс ойю нуктакун булат ойю бөр. Минду ирбэт эгдем куркэв бөр, ач имунрулэ. Туфля гэрбэв бөр, тэттив, бөдэлу онон, габыра эннэҕу тэттэ, гөми нёдарив. Тэргэс унтачами бакриди тэттэм. Удан тикрэн, унтачаму улабтан нялбаңайя один, нёдарам. Бачыңкав бөр, тарав hайыптыңич тэттив. Нёкади төрэм оhом hар, һупкут-тэ эвэдыч эдил-лэ төрэр, гөвэттэ. Анңамта анңаниду нёкадич айич төрэри одив. Муннюн интернатла нёка куңални биhиттэн, ноңартан муну эрэгэр пасакникан дяргиватта.- Па, па, эбээн кыыhа кырпа сыалдьа көтөҕө үнкыыр патынтэбиэххэ, гөникэн hэкивэттэ. Куhинкин хоя биhин. Би эниндулэйи гасчирам: - Патыкро, hэчин, гөми. Тарав экму: - Нёкадич төрэли, эвэдыч эди төрэкир, гөникэн мину тоhукаттын. Акнулдили гөнэку диhуттэ, дьэ куhивэт-тэ.

Өмнэкэн ноңартан стадатки дэриснэ. Муту эмэн, горин гөн: - Мут hинмач хөрдип, хэтэкиндип. Ноңартан горла исчал биhитэн, муралкан бэил амардадутун хөтчэл. Мян дөр нулгыв төру «Боролох» гэрбэ төрлэ исчал, хуклэддэкэтэн бакридюр тунңан акнилбу эмуритэн. Интернатла поварач  Мотя гэрбэ, хо ай аси биhин, мутнюн өмэтту тэҕэттин. Хо айю ялданя килебу ириткэрэн, айда унңэлкэн биhин, нимин лапсалкан биhин, амтанни айин хо.

Өмнэкэн би нууhунньук  хөррэм, көеттэку лапсачакан дэсчин, нёдачал тарав. – Ити кусаҕан, лапса буолбатах, көрбөт буол, гонни. Би амму стададук алтынньы 15 к. сыаргач эмгэрэн. Би алаткарарам, горинук иттиди дэпки хэтэкэнгэрэрэм. Сыаргач интернатла иhhоп, нэкэру хоя, уйамкан уллын, хемтэ, гуйкич, оран өкэньи. Хисэчин улдэв иририди остуолга нерэп, куңал тэгэснэ. Би дагамрам, пасакрам куңалбу. – Ху мину эрэгэр пасаккарас,  гэлэ, эмэлдэ, би хуну өмнэкэн чордаҕим, тадук эрэ дебэкэндим, гөнэм. Куңал: -Мину, мину чордали, гөникэн илатта, дыгэм куңав нирилбутан дьэ чордакаттам. Дьэ остуолга тэгэснэм, амму: - Эди тачин неккэрэр, гөнни, неин. Тарав Мотя: - Пасактан, эди бугро, гөнни. Амандулайи: - Тавыр куңа мину чордарин, тавыр куңа хэкирин, гөсчирэм. – Тарав маңчисчили, нӫлтэн hерэкэн, нямси очалан, эмдиру алатли, гөнни. Дьэ, би тарав нӫлтэм, ок херивэн, алачиддив. Айдит-да оддитан, өмэтту эвири одивун. Акму Захар оскуолала амарла ирин, эгден ялданя, нюритэн арбаңайа биhин. Куңалҥ элгэрэр, бидэм эр баргуткарарам: - Тавур-ка куңа мину дяргиваттан, пасаккаттан. Тарав  куңалбу наңтисаттан, итивутан итилайи дявриди: - Дьэ, эрэ эhэ курдук харахпынан көрөбүн дуо, гөнни. Ону «көрүмэ, көрүмэ, аттаhабын, аны олох атаҕастыам суоҕа» диэн аткитта. Би орэлдэриди Мотяла укчэндим, тарав Мотя Захару «маладьыас, балтыгын көмүскүр буол» диэн хайгыыр. Амму «кырпа сыалдьа, котоҕө эмэhэ» гөнэкэтэн, эчин гөңэнди, гөнни. «Па, па дьаардаах дьабарааскылар» би куңалду тачин гөсми буус атоhокро: оддам, дьабараскы, гөми. Долбу хоңгарарам: - Ями би нёка биникэн, оhом  балдыча биh он, гөникэн. Тарав куңал Мотятки мэтучэл, Мотя улгимин миндук. -Би нёка бичэ биhику, ай бимчэ, куңал эстэн надара, тэми хоңаддив, гөнэм. Мотя куңалбу дагрич, дэлби неирин, ноңан тулаайах, энинни ачча оча. Директорла гөндим, дялтакисан гөндим, айдарыам гөнин, куңал «аны атаҕастыахпыт суоҕа» диэн буолла. Мотя поварат эрэгэр дисутчӫттэн, хо айич ириткэрэн. Хо аич икэрин, бу тарав икэвэн долчиватту, икэри бэй өриңчиникэн бивэттэн, гөвэттэн. Мут дёңиватту икэривэн. Ноңартан  дюв оритан, мут эрэгэр ноңардулатан бивэткэрэру. Ади-да hутулкэн биhитэн, мут куңалбу көеткэрэру, эвигрэру. Анңамтав интернату илучалатан, ноңан эмиэ повардарин, пирожкилбу, котлеталбу, балыку, жаркое иритчӫттэн.

Табалах интернатлан, тачин мут эвэсэл куңални тэгэттивун, хупкутникэн. Мотяв мут  эрэгэр дёңчирап, ноңан аич улитникэн, диhутникэн хо ай мэргэндэлэвун эмэпчэ. Амарла бакалдараку нориңчивэттэн, аич билдэ, гургэвчилрэ, гөвэттэн.



Авторизация
*
*
Генерация пароля